öncelikle mademi işi en baştan alıyoruz şu soru ile başlayalım;
DİZİ NEDİR?
Dizi, seslerin yükseklik derecelerine göre (genelde bir kurala bağlı olarak) ard arda yazılmasıdır. Dizi GAM olarak da adlandırılır.
İkinci bir genel soru GENEL DİZİ NEDİR? şeklinde olacaktır.
Bir müzikteki tüm sesleri içeren diziye GENEL DİZİ dı verilir.
Aslında değinebileceğimiz PENTATONİK, DİYATONİK, KROMATİK gibi diziler de var ama girizgahı majör ve minör dizileri açıklayacağız diye yaptık, öyle devam edelim.
Majör Dizi Nedir?
İçerdiği seslerin 2 TAM 1 YARIM 3 TAM 1 YARIM şeklinde sıralandığı diziye MAJÖR DİZİ denir. Bu ortaokuldan beri müzik dersinde gördüğümüz majör dizi formülü. Peki buradaki tam ve yarımlar ne ifade ediyor?
Buradaki tam ve yarımlar seslerin arasındaki aralıklardır. Örneğin Do ve Re arasında 1 TAM ses aralık bulunuyorken Mi ve Fa arasında 1/2 (YARIM) ses aralık bulunur.
O zaman 2 tam 1 yarım 3 tam 1 yarım formülünü kök sesi DO alarak uygulayalım;
DO (tam) RE (tam) Mİ (yarım) FA (tam) SOL (tam) LA (tam) Sİ(yarım) DO (oktav) (bkz OKTAV NEDİR: Bir sesin kendisinden iki kat büyük frekansa sahip adaş sesine o sein oktavı denir. C gamında yazılan ikinci do, frekans olarak ilk yazılan do’nn iki katı büyüklüğündedir. Frekans arttıkça ses tizleşir)
az önce okuduğunuz dizinin adı DO MAJÖR dizidir ve C ile gösterilir. Fark ettiyseniz C dizisi hiçbir arıza (diyez-bemol) almamaktadır. İşbu nedenle ortaouldan beri majör dizi anlatılacağı zaman ilk olarak C dizisi anlatılır!!!
Şimdi 2 tam bir yarım 3 tam bir yarım şeklinde öğrendiğmiz ve do'yu kök ses alarak kurduğumuz gamda pratik ettiğimiz Majör diziyi diğer kök seslere uyarlayalım. (Bunu yapmadan önce gitar üzerinde C majör gamının notalarını arda arda çalınız ve kulaklarınızı major dizinin tonalitesine alıştırınız. Tavsiyem 2 oktav aralığıyla hatta mümkünse 3 oktav aralığıyla çalışmanızdır.)
Şimdi burada BEŞLİLER ÇEMBERİ’ne giriyoruz Lisede “Çember” konusunu anlamayanlar üzülmesinler zira hesap kitap işine çok girmeyeceğiz!!!
C gamının BEŞİNCİ SESİNİ (DERECE) ele alıyoruz;
DO(1 (KÖK SES)) RE (2) Mİ (3) FA (4) SOL (5)
Şimdi SOL sesini kök ses alarak G dizisini yazacağız;
SOL-LA-Sİ-DO-RE-Mİ-FA diyez – SOL
Görüldüğü üzere G dizisi, Fa diyez almaktadır. Peki bu nedemektir; G sesi Fa sesi değil Fa diyez sesi içeriyor demektir, dolayısıyla sololarda da FA değil FA diyez kullanılır (ha illaki böyle kullanılır demiyorum, işin genelinden bahsediyorum).
Şimdi başka bir kök sesten yazalım. Bu sefer G dizisinin 5. Sesine gidiyoruz; RE. yani şimdi yazacağımız gamın adı Re major;
RE-Mİ-FA diyez- SOL-LA-Sİ-DO diyez- RE
Görüldüğü üzere D gamı Fa diyez ve Do diyez almaktadır. Burada önemli bir nokta var bilmioyurm dikkatinizi çekti mi; G gamı tek bir arıza aldı; fa sesine bir diyez. D gamı iki arıza aldı; G gamında da olan fa sesine diyez ve bir de do sesine bir diyez.
İşte beşliler çemberine gore gittiğiniz sürece gamlar bir önceki gamın arızasına ek olarak bir arıza alacaktır;
C GAMI- Arıza yok
G GAMI-fa diyez
D GAMI-fa diyez, do diyez
A GAMI- fa diyez, do diyez, sol diyez
E GAMI-fa diyez, do diyez, sol diyez ve re diyez.
Bu şekilde beşliler çemberine devam edin. En son olarak C diyez gamını göreceksiniz.
İşte 5liler çemberine gore yazdığınız bu majör dizilere diyezli tonlar adı verilir. Arıza olarak sadece diyez arıza alırlar (önemli bir not: diyezli tonlar da mi ve si seslerine de gerektiği zaman diyez arızası konulacakır )
Bu şekilde bir sürü major ton elde edeceksiniz. Ama dikkatinizi çektiyse elde ettiğiniz major gamlar arasına Fa major yok! Peki onu nasıl elde edeceğiz?
Bu sefer her dizisnin 5. SESİNİ DEĞİL 4. SESİNİ ele alalım (elbetteki ilk olarak yine C dan başlıoyruz. Şu halde 4. Ses FA)
FA- SOL- LA- Sİ bemol- DO- RE- Mİ- FA
Buradan da anlaşılacağı üzere F gamınnı dördüncü sesiyle yazacağınız Si bemol majör gamı da F gamındaki Si bemole ek olarak bir BEMOL arıza daha alacaktır.
Şimdi siz tüm bu 4. Derecelere dikkat ederek DO BEMOL gamına kadar geliniz.
Majör gamlar ile söylemek istediklerim şimdilik bu kadar. kalıcı olması amacıyla yazılar bölümüne ekliyorum. Bir sonraki yazımda burada açıklamadığım Minör gamları açıklamaya çalışacaım. bunun yanısınra diyezli ve bemollü tonların arıza alış sırasını vereceğim.
sevgiler saygılar...
Mjör Dizileri açıklayarak başladığım yazıya Minör Diziler ile devam edeceğim; ancak öncelikle söz verdiğim gibi “cevap anahtarını” yazıyorum!
C Gamı- Arıza yok
G Gamı- Fa diyez
D Gamı- Fa diyez, Do diyez
A Gamı- Fa diyez, Do diyez, Sol diyez
E Gamı- Fa diyez, Do diyez, Sol diyez, Re diyez
B Gamı- Fa diyez, Do diyez, Sol diyez, Re diyez, La diyez
Fdiyez Majör Gamı- Fa diyez, Do diyez, Sol diyez, Re diyez, La diyez, Mi diyez
Cdiyez Majör Gamı- Fa diyez, Do diyez, Sol diyez, Re diyez, La diyez, Mi diyez, Si diyez
Gelelim bemollü tonların arıza alış sırasına;
C Gamı- Arıza yok
F Gamı- Si bemol
Bb Gamı- Si bemol, Mi bemol
Eb Gamı- Si bemol, Mi bemol, La bemol
Ab Gamı- Si bemol, Mi bemol, La bemol, Re bemol
Db Gamı- Si bemol, Mi bemol, La bemol, Re bemol, Sol bemol
Gb Gam- Si bemol, Mi bemol, La bemol, Re bemol, Sol bemol, Do bemol
Cb Gamı- Si bemol, Mi bemol, La bemol, Re bemol, Sol bemol, Do bemol, Fa bemol
Eğer gamlarınız arızaları bu listeye gore aldıysa major gamların kuruluş mantığını ve 5liler çemberini öğrenmişsiniz demektir. Bundan sonar yapacağınız iş bu gamları gitar üstünde çalışarak (tavsiyem 2 ya da 3 oktavlık bir ses aralığında çalışmanızdır.) major tonaliteye kulağınızı alıştırmak şeklinde olacaktır.
Gelelim Minör Dizilere. Majörün sempatikliğinden, mutluluğundan ve güler yüzlülüğünden minörün karamsarlığına ve hüznüne geçiş yapıyoruz! Kemerlerinizi sıkı bağlayın yoksa bu köprüyü kuramayabilirsiniz! Tekrar belirtmekte fayda var, bir önceki yazımı okumadan (bkz: Majör Gamlar) ve o yazıda yazılanları iyice kavramadan lütfen bu yazıyı okumayınız. Birbirleriyle bağlantılı şekilde anlatacağım için sorun yaşayabilirsiniz.
Bir önceki yazımda major dizilere “Majör Dizi Nedir?” diyerek giriş yapmış ve akabinde major dizilerin şifresini vermiştim. Bu yazıya da aynı şekilde başlıyorum;
MİNÖR DİZİ NEDİR?
İçerdiği seslerin 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM şeklinde sıralandığı diziye MİNÖR DİZİ denir. Minör diziler kuruluşları bakımından 3 grupta incelenir;
1) DOĞAL MİNÖR
2) ARMONİK MİNÖR
3) MELODİK MİNÖR
-DOĞAL MİNÖR: Minör dizi kuralına uyan dizilere minor dizi denir. 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM kuralına gore sıralanan bu sesler doğal minor tonaliteyi yaratır.
Arkadaşlar bu noktada major diziye bir geri dönüş yapıyoruz. Yazının bu kısmı çok önemli, bu nedenle burayı okumadan once lütfen major dizileri son bir kez gözden geçirin.
MAJÖR DİZİNİN 6. DERECEDEN ÇALINMASI DURUMUNDA DOĞAL MİNÖR DİZİ ELDE EDİLİR. ÇALINAN DİZİ, 6. DERECESİ ALINAN MAJÖR DİZİNİN PARALEL (ilgili) MİNÖRÜDÜR. PARALEL MİNÖRÜ OLDUĞU MAJÖR DİZİ İLE AYNI ARIZALARI ALIR.
C DİZİSİ;
DO (1. Derece)
RE (2. Derece)
Mİ (3. Derece)
FA (4. Derece)
SOL (5. Derece)
La (6. Derece)
Am Gamı
La (tam) Si (yarım) Do (tam) Re (tam) Mi (yarım) Fa (tam) Sol (tam) La (oktav)
Görüldüğü üzere Am (laminör) gamı, C gamının 6. Dereceden çalınmış halidir. Modları bilen arkadaşlar bu durumu Aeloean modundan hatırlayacaklardır. 6. Derece o dizinin Aeolian modudur. Bu duruma paralel major-paralel minor durumu denir. Bir major dizinin 6. Derecesi o dizinin ilgili minörüdür. Aynı şekilde bir minor dizinin de 3. Derecesi o dizinin parallel majörüdür. Paralel minor parallel majörü ile aynı arızaları alır (Bu durumu enharmonic diziler ile karıştırmayınız).
Bir örnek de G gamı için verelim;
SOL (1. Derece)
LA (2. Derece)
Sİ (3. Derece)
DO (4. Derece)
RE (5. Derece)
Mİ (6. Derece)
Şu halde Em gamı;
Mİ-FA diyez-SOL-LA-Sİ-DO-RE-Mİ
Şeklinde olacaktır.
Bu şekilde tüm major gamların ilgili minörlerini bulunuz ve kulağınızı minor tonaliteye alıştırınız.
- ARMONİK MİNÖR: Doğal minor dizinin 7. Derecesinin “diyez” arızası alması ile oluşur. Burada ama. 8. Derece ile 7. Derece arasındaki aralığı tam seesten yarım ses indirmek ve böylece 8. Dereceye dönüş isteğini arttırmaktır. Tek bir örnekle açıklayacağım, tüm doğal minörlere uygulayınız;
LA-Sİ-DO-RE-Mİ-FA-SOLdiyez-LA
Çaldığınız zaman göreceğiniz üzere doğal minöre göre daha güçlü bir şekilde 8. Derecee dönme isteği oluşmaktadır
- MELODİK MİNÖR: Armonik Minör Dizisinin 6. Derecesine “diyez” arızası alması ile oluşur. Armonik minor dizisinde 6. ve 7. dereceler arasında 1,5 ton gibi bir aralık oluşması sonucunda melodi açısından kaçınılmaz sorun oluşmuştur. Doğu müziklerinde 1,5 ton aralık sıkça kullanılmasına rağmen batı müziğinde genllikle armonik aralık olarak kullanılır, melodik aralık olarak pek sevilmez. Bu nedenle artık ikiliyi oluşturacak bir durumdan kaçınılır. Bunu engellemek için ya 6. ve 7. derecenin ardışık çalınması engellenir, ya da 6. Derece diyez alır ve yarım sese tizleştirilir. Böyle bir durumda yeni bir dizi açığa çıkar; bunun adı da MELODİK MİNÖR DİZİSİDİR. Yine tek bir örnekle açıklayacağım;
LA-Sİ-DO-RE-Mİ-FAdiyez-SOLdiyez-LA
Şimdilik bu kadar arkadaşlar. Her iki yazıda da Nurhan Cangal’ın Armoni isimli kitabından alıntılar vardır. Bu yazılar ,çeşitli kitaplardan edindiğim bilgilerin yukarıda bahsi geçen kitaptan bazı alıntılar yapılarak kendi üslubumla derlenmiş halidir. Bir sonraki yazımda (bilmiyorum ne zaman) temel akor kuruluşlarını ele alacağım.
Hepinize bol müzikli günler diliyorum.
Evet arkadaşlar resimde de gördüğünüz gibi bütün gitar türlerinde (bas , elektro, akustik gitar gibi) ortak olan bazı kısımlar bulunmaktadır. Gövde, sap, akort kulakları, köprü gibi kısımlar genellikle bütün gitarlarda ortak bulunan parçalardır. Tabiki bunların yapısı, şekli gitardan gitara değişir.
